Od źródła do morza – sprawozdanie z realizacji Ramowej Dyrektywy Wodnej

Zdjęcie: sprawozdanie z realizacji Ramowej Dyrektywy Wodnej

Dyrekcja Generalna ds. Środowiska Komisji Europejskiej opublikowała sprawozdanie z realizacji Ramowej Dyrektywy Wodnej. Przekazano Radzie, nowemu Parlamentowi Europejskiemu, instytucjom Unii Europejskiej, a także interesariuszom najnowsze informacje na temat stanu wód, presji, pod jaką znajdują się zasoby wodne oraz działań, jakie podejmowały państwa członkowskie w związku z potrzebą osiągnięcia celów środowiskowych określonych w Ramowej Dyrektywie Wodnej 2000/60/WE (RDW) oraz dyrektywie powodziowej 2007/60/WE.

Sprawozdanie przedstawia wyzwania związane z wodą, przed którymi stoi Unia Europejska. Będą one stanowić podstawę do opracowania przyszłej Strategii odporności na deficyt wody (Water Resilience Strategy).

Całe sprawozdanie dostępne jest na stronie internetowej Urzędu Publikacji Unii Europejskiej.

Ogólny kontekst

Zasoby wodne Unii Europejskiej, niezbędne do życia oraz funkcjonowania gospodarki, przez cały czas pozostają pod silną presją z powodu złego zarządzania, niezrównoważonego użytkowania gruntów, zmian hydromorfologicznych, zanieczyszczenia, zwiększonego zapotrzebowania na wodę oraz urbanizacji. Presje te nasila zmiana klimatu, zwiększając ryzyko związane z wodą: z jednej strony – częstszych, przedłużających się jej niedoborów i suszy, z drugiej zaś – ekstremalnych opadów, co zagraża bezpieczeństwu żywnościowemu, zdrowiu publicznemu, ekosystemom, infrastrukturze i gospodarce Europy. Zrównoważone zarządzanie leży zatem u podstaw odpowiedzi na potrójny kryzys planetarny: zmianę klimatu, utratę różnorodności biologicznej oraz zanieczyszczenie. Ponadto odgrywa kluczową rolę we wzmacnianiu odporności UE.

W obliczu kryzysów, z którymi mamy do czynienia w ostatnim czasie, coraz bardziej istotne jest zrównoważone zarządzanie wodą, którego zasady zapisane zostały w RDW oraz dyrektywie powodziowej.

Ponadto w rezolucji z dnia 15 września 2022 r. Parlament Europejski wezwał do opracowania strategii wodnej UE. Rok później, 25 października, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów do UE Blue Deal, a Rada Europejska zobowiązała się do wzmocnienia odporności na problemy wodne w całej Unii. W wytycznych politycznych na lata 2024–2029 dla kolejnego kolegium ogłoszono przyjęcie nowej europejskiej strategii odporności na deficyt wody w celu wzmocnienia bezpieczeństwa Europy w tym zakresie.

Deklaracja Blue Deal oficjalnie ogłoszona. Na czym polega Niebieski Ład?

Sprawozdanie z realizacji Ramowej Dyrektywy Wodnej i dyrektywy powodziowej

Przygotowanie sprawozdania z realizacji RDW oraz dyrektywy powodziowej jest prawnym obowiązkiem spoczywającym na Komisji Europejskiej. Stanowi istotny moment, w którym świadomość znaczenia wody wzrasta wśród wszystkich zainteresowanych stron, zarówno na poziomie UE, jak i globalnym. Celem opublikowanego sprawozdania jest przedstawienie interesariuszom najnowszych danych na temat stanu wód, zagrożeń, jakim poddawane są zasoby wodne oraz działań podejmowanych przez państwa członkowskie w związku z dążeniem do osiągnięcia przyjętych celów.

Ponadto, biorąc pod uwagę ustalony na mocy RDW termin na osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód UE (2027 r.), niniejszy raport stanowi okazję do podsumowania sytuacji oraz przedstawienia zaleceń dla państw członkowskich. Jednocześnie, mając na względzie, iż jest to pierwszy raport wdrożeniowy od czasu przyjęcia Europejskiego Zielonego Ładu, realizacja zobowiązań wynikających z wspomnianych wyżej dyrektyw została oceniona również pod kątem osiągnięcia celów UE w zakresie różnorodności biologicznej, zerowego zanieczyszczenia i klimatu oraz coraz czystszej gospodarki o obiegu zamkniętym.

Wnioski i perspektywy

Ogólnie rzecz biorąc, sprawozdanie z realizacji Ramowej Dyrektywy Wodnej pokazuje, iż monitorowanie jednolitych części wód powierzchniowych UE poprawiły się w porównaniu z poprzednim cyklem, podobnie jak wiedza na ich temat. Stwierdzono zmniejszenie niektórych presji, szczególnie w państwach, które zwiększyły swoje wydatki na wodę lub poczyniły znaczne postępy we wdrażaniu stosownych przepisów.

W przypadku jednolitych części wód podziemnych zdecydowana większość ma dobry stan ilościowy i chemiczny z pozytywnym trendem od ostatniego cyklu sprawozdawczego.

W przypadku jednolitych części wód powierzchniowych około 39,5 proc. ma dobry stan ekologiczny, a około 26,8 proc. ma dobry stan chemiczny. W przypadku chemikaliów niektóre pozytywne trendy są maskowane przez zanieczyszczenia historyczne, np. rtęcią i innymi substancjami bioakumulującymi się i toksycznymi zanieczyszczeniami lub są pod wpływem nowych wyzwań związanych z zanieczyszczeniem. W przypadku stanu ekologicznego nastąpiła pewna poprawa niektórych elementów jakości biologicznej. Jednakże rzeki, jeziora i wody przybrzeżne UE przez cały czas podlegają znacznym presjom i nawet, jak wskazano w sprawozdaniu, gdy zostaną podjęte skuteczne działania, postęp może nie być widoczny w wynikach monitoringu, ponieważ natura potrzebuje dużo czasu, aby się zregenerować.

Obserwuje się zmniejszenie liczby jednolitych części wód o „nieznanym statusie”, niemniej jednak identyfikowane są nowe wyzwania związane z porównywalnością danych, co utrudnia wydanie obiektywnej oceny. Wymaga to refleksji nad tym, jak poprawić jakość danych i porównywalność.

Z prognoz państw członkowskich wynika, iż do 2027 r. nie uda się osiągnąć pełnej zgodności z celami Ramowej Dyrektywy Wodnej w ramach programu działań określonego w trzecim planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza.

Jak wskazuje sprawozdanie z realizacji Ramowej Dyrektywy Wodnej, ciężar wysiłków spoczywa przede wszystkim na państwach członkowskich, które muszą podnieść poziom ambicji i przyspieszyć działania.

Komisja Europejska zapewnia, iż będzie współpracować nie tylko z państwami członkowskimi, ale też z opinią publiczną i wszystkimi interesariuszami.

Zalecenia w zakresie RDW

W sprawozdaniu zamieszczono zalecenia RDW, odnoszące się do wszystkich państw członkowskich, które powinny m.in.:

• zwiększyć poziom ambicji i przyspieszyć działania, co oznacza:
  • opracowanie bardziej kompleksowych programów działań oraz wyraźniejszą priorytetyzację inicjatyw;
  • rozwiązywanie problemów strukturalnych zidentyfikowanych podczas wdrażania działań;
  • wzmocnienie zarządzania poprzez usprawnienie konsultacji publicznych i koordynacji między różnymi szczeblami administracyjnymi a organami zajmującymi się wdrażaniem innych stosownych przepisów UE, w szczególności dyrektyw: powodziowej, ramowej w sprawie strategii morskiej i azotanowej;
  • zapewnienie pełnej zgodności z postanowieniami RDW, dotyczącymi okresowego przeglądu pozwoleń/kontroli wszystkich działań mających wpływ na jednolite części wód (w tym poboru, gromadzenia, zrzutów) oraz skutecznych, odstraszających i proporcjonalnych systemów sankcji;
• zwiększyć inwestycje i zapewnić odpowiednie finansowanie, aby skutecznie wdrożyć programy działań w celu osiągnięcia dobrego stanu wód. Obejmuje to w szczególności:
  • opracowywanie długoterminowych planów inwestycyjnych i jasne określanie źródła finansowania dla wszystkich działania, w tym efektywne wykorzystanie funduszy UE, przekazywanych za pośrednictwem Wspólnej Polityki Rolnej, Polityki Spójności na lata 2021–2027 oraz Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności;
  • wzmocnienie wysiłków na rzecz pełnego stosowania zasady zwrotu kosztów usług wodnych, aby wszyscy kluczowi użytkownicy wody wnosili odpowiedni wkład w koszty usług wodnych;
  • lepsze i szersze wykorzystanie zasady zanieczyszczający płaci, wyeliminowanie dotacji, które powodują negatywny wpływ na środowisko, zapewnienie przystępnych, sprawiedliwych i uczciwych mechanizmów cenowych dla wszystkich użytkowników wody zgodnie z art. 9 RDW;
• wdrożyć dodatkowe środki mające na celu ograniczenie istniejących, trwałych wyzwań (presji) środowiskowych w oparciu o analizy luk i braków;
• w obliczu niedoborów wody występujących w całej UE:
  • udoskonalić środki uodporniania na zmianę klimatu w programach działań i, w stosownych przypadkach, opracować odpowiednie środki lub plany mające na celu wzmocnienie odporności;
  • sporządzać lub ulepszać, regularnie aktualizować i monitorować dokładne bilanse wodne dla wszystkich dorzeczy, biorąc pod uwagę dopływy i pobory wody, straty naturalne i potrzeby ekosystemów zależnych od wody; obejmuje to zwiększenie bezpośredniego monitorowania i pomiaru wszystkich zastosowań wody, ciągłą aktualizację rejestrów poboru wody oraz kontrolę nieautoryzowanych i nielegalnych źródeł;
  • podjąć skuteczne działania w celu promowania ponownego wykorzystania wody, efektywności jej użytkowania i obiegu zamkniętego, przy jednoczesnym stosowaniu rozwiązań opartych na środowisku naturalnym w celu bardziej zrównoważonego magazynowania wody w glebie i ekosystemach;
  • planując nowe tamy i zbiorniki wodne, starannie ocenić ich wpływ na środowisko, w tym w kontekście celów RDW, a także zadbać, aby takie działania stanowiły część zintegrowanego zarządzania wodą oraz strategii odporności na zmiany klimatu;
• kontynuować współpracę transgraniczną;
• w zakresie monitorowania, oceny, zarządzania danymi i sprawozdawczości:
  • zapewnić, we współpracy z Komisją Europejską i Europejską Agencją Środowiska, terminowe i bardziej kompletne elektroniczne raportowanie w przyszłych cyklach, lepiej wykorzystując możliwości wynikające z cyfryzacji i obserwacji Ziemi w celu zmniejszenia obciążeń administracyjnych i zwiększenia dokładności;
  • poprawiać jakość i porównywalność danych;
  • wzmacniać systemy monitorowania w celu wyeliminowania luk zarówno w zakresie zasięgu geograficznego, jak i analizowanych parametrów, aby zwiększyć zaufanie do ocen stanu i zmniejszyć zależność od opinii ekspertów;
  • opracować metodologie umożliwiające bardziej zharmonizowane definiowanie, np. dobrego stanu ekologicznego;
• proaktywne wykorzystywanie nowych polityk i instrumentów prawnych uzgodnionych w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu w celu zintensyfikowania działań wdrożeniowych korzystnych dla RDW, ze szczególnym uwzględnieniem korzyści wynikających m.in. ze znowelizowanej dyrektywy w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych i nowego prawa o odbudowie środowiska naturalnego.

Zalecenia w zakresie dyrektywy powodziowej

W sprawozdaniu zamieszczono zalecenia w zakresie dyrektywy powodziowej, odnoszące się do wszystkich państw członkowskich, które powinny m.in.:

• podejmować wysiłki na rzecz poprawy planowania zarządzania ryzykiem powodziowym, w tym udoskonalać swoje mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego;
• zapewnić wyraźny związek między celami ryzyka powodziowego a działaniami oraz dostarczyć informacji na temat metod stosowanych do ustalania priorytetyzacji działań (uwzględniając tam, gdzie to możliwe, analizę kosztów i korzyści);
• w planie zarządzania ryzykiem powodziowym należy określić metody monitorowania postępów we wdrażaniu działań;
• uwzględnić przyszłe scenariusze klimatyczne w swoich planach zarządzania ryzykiem powodziowym;
• zwiększyć wysiłki na rzecz szerszego wdrażania rozwiązań opartych na przyrodzie;
• oprócz inwestycji zapobiegającym powodziom i zapewniającym ochronę przed powodziami, należy wziąć pod uwagę koszty powodzi dla budżetów publicznych; ubezpieczenia powinny być rozważane jako opcja dostosowania się do skutków zmiany klimatu;
• w planie zarządzania ryzykiem powodziowym uwzględniać potrzebę ochrony dziedzictwa kulturowego;
• w planach zarządzania ryzykiem powodziowym określić, w jaki sposób będzie realizowana koordynacja z RDW, a także podać szczegółowe informacje na temat konsultacji publicznych i zaangażowania zainteresowanych stron.