Mikroplastik w jeziorach i lagunach Grecji. Co kryje się pod powierzchnią wody?

Zdjęcie: mikroplastik

Większość dotychczasowych badań mikroplastiku w wodach śródlądowych koncentrowała się wyłącznie na warstwie przypowierzchniowej. Takie podejście pozwalało uchwycić jedynie lekkie, unoszące się cząstki, tworząc zaledwie dwuwymiarowy obraz zanieczyszczenia. Naukowcy z uniwersytetów w Patras i Ioanninie (Grecja) postanowili przyjrzeć się strukturze plastikowych zanieczyszczeń w kolumnie wody.

Dlaczego trzeba zajrzeć w głąb?

Wyniki badania, opublikowane 3 grudnia 2025 r. w czasopiśmie naukowym Water, sugerują, iż zanieczyszczenie mikroplastikiem jest dynamiczne. Jego rozmieszczenie zmienia się pod wpływem sezonowej stratyfikacji, wiatru, zakwitów planktonu czy obciążenia biofilmem, które może powodować opadanie cząstek. Coraz więcej badań potwierdza, iż duża część mikroplastiku trafia do głębszych warstw wody i do osadów dennych, nierzadko osiągając tam stężenia wyższe, niż te obserwowane na powierzchni. Autorzy badania podkreślają, iż nieuwzględnianie pionowego profilu prowadzi do poważnego niedoszacowania faktycznego obciążenia ekosystemów.

Badane ekosystemy – od głębokich jezior po płytkie laguny

Badania przeprowadzono w siedmiu różnych ekosystemach zachodniej Grecji: pięciu jeziorach i dwóch lagunach różniących się głębokością, trofią, poziomem presji człowieka i charakterem użytkowania. Jeziora, takie jak Trichonis czy Ziros, to obszary chronione Natura 2000, natomiast Pamvotis oraz laguny Etoliko i Amfilochia bezpośrednio graniczą z miastami, polami uprawnymi oraz ośrodkami turystycznymi. Ta różnorodność pozwala ocenić, jak morfometria i oddziaływanie antropogeniczne wpływają na zanieczyszczenie.

Mikroplastik jest wszechobecny

Analiza 40 próbek powierzchniowych i 19 z profilu kolumny wody ujawniła obecność cząsteczek mikroplastiku we wszystkich badanych punktach. W próbkach zdecydowanie dominowały włókna – stanowiły one 84 proc. wszystkich cząstek PET. Tendencja ta utrzymywała się zarówno na powierzchni, jak i w profilu pionowym. W sumie zebrano 4428 włókien i 825 fragmentów mikroplastiku.

Średnie zawartości włókien w warstwie przypowierzchniowej wahały się od 0,47 jednostek na m³ (n/m³) w jeziorze Ziros do 19,27 n/mł w jeziorze Pamvotis. W przypadku fragmentów zakres wynosił od 0,08 n/m³ (Ozeros) do 5,04 n/m³ (Pamvotis). W jeziorze Ziros obecności fragmentów nie stwierdzono w ogóle.

Zaskakujące jest to, iż wyższe stężenia odnotowano w próbach z profilu pionowego – włókien od 5,14 n/m³ (Ziros) do aż 149,38 n/m³ (Pamvotis), a fragmentów 2,33 do 9,17 n/m³. Oznacza to, iż mikroplastik częściej kumuluje się w całej kolumnie wody niż tylko na powierzchni.

Czy mikroplastik sprzyja rozprzestrzenianiu się mikroorganizmów antybiotykoopornych?

Jak wygląda mikroplastik? Kolory, kształty i typy polimerów

W badanych próbkach wyróżniono dziewięć kolorów cząstek mikroplastiku. Na powierzchni przeważały włókna niebieskie (31–67,6 proc.), natomiast w próbach pionowych najwięcej było włókien przezroczystych (29,4 proc.), ale wyróżniały się także czerwone i czarne.

Włókna miały od 0,3 do 15 mm długości, a ponad połowa znalezisk we wszystkich próbkach mieściła się w przedziale 2–3 mm. Fragmenty miały zróżnicowane kształty, z czego aż 71,5–75 proc. stanowiły cząstki określane jako hard flattened, czyli fragmenty o płaskich i twardych powierzchniach i bardzo małej grubości (cienkie fragmenty plastiku). Zdecydowana większość włókien składała się z PET (84,3 proc.), a fragmentów z PET (39,4 proc.) i PP (33,8 proc.). Cząstki PA i PVC pochodzą najprawdopodobniej z rybołówstwa i ścieków.

Człowiek jako najważniejszy czynnik napędzający zanieczyszczenie

Analiza statystyczna wykazała, iż ani obszar zajmowany przez jezioro, ani jego głębokość czy wielkość zlewni nie są istotnie związane z poziomem zanieczyszczenia. Jedynym czynnikiem wykazującym wyraźną korelację była presja antropogeniczna (wyrażana indeksem RAP – relative anthropogenic pressure), dodatnio związana ze stężeniem włókien i fragmentów.

Najbardziej obciążone mikroplastikiem okazało się jezioro Pamvotis – będące w bezpośrednim kontakcie z 65-tysięcznym miastem, intensywną turystyką, flotą 14 łodzi kursujących ponad 7 tys. razy rocznie oraz licznymi źródłami dopływu ścieków. Najczystsze było jezioro Ziros, położone w lesie, z daleka od zabudowy i bez znaczącej działalności człowieka w pobliżu.

Odległość od najbliższych zabudowań korelowała ze stężeniem włókien w kolumnie wody – im dalej od miast, tym mniejsze obciążenie.

Dlaczego różne badania dają różne wyniki? Problem braku standaryzacji

Autorzy obszernie omawiają najważniejszy problem badań mikroplastiku – brak jednolitych metod poboru, obróbki i analizy próbek. Metoda redukcji objętości (siatki o porach 20–500 μm) pozwala na przetłoczenie setek metrów sześciennych wody, ale przepuszcza mniejsze cząstki. Z kolei metoda bulk jest bardziej precyzyjna, ale obejmuje minimalną powierzchnię, generując dużą zmienność wyników. Różnice te sprawiają, iż porównywanie badań między krajami i ekosystemami jest bardzo trudne.

Autorzy podkreślają pilną potrzebę wprowadzenia światowych standardów dotyczących poboru, obróbki i prezentowania danych, w celu wyeliminowania błędów i nieporozumień w interpretacji skali zanieczyszczenia.

Mikroplastik nie jest problemem powierzchni wody – to problem całego ekosystemu

Badanie ujawnia, że:

• mikroplastik występuje w każdym typie wód śródlądowych, niezależnie od ich trofii czy wielkości;
• włókna są formą dominującą, co zgadza się z trendami globalnymi;
• zawartość mikrocząstek jest często wyższa w kolumnie wody niż na powierzchni;
• antropopresja jest najważniejszym czynnikiem wyjaśniającym poziom zanieczyszczenia;
• najczystsze są ekosystemy oddalone od miast, nie narażone na intensywną działalność człowieka.

Badacze podkreślają, iż pełne zrozumienie rozmieszczenia mikroplastiku wymaga kompleksowego próbkowania profili pionowych oraz ujednolicenia metod badania. Tylko wtedy możliwa będzie realna ocena ryzyka ekologicznego oraz zaplanowanie skutecznych działań ochronnych dla wód śródlądowych.

Źródło:

Kehayias, G.; Kanellopoulou, P.; Kechagias, A.; Giannakas, A.E.; Salmas, C.E.; Maimaris, T.N.; Karakassides, M.A. Comparative Distribution of Microplastics in Different Inland Aquatic Ecosystems. Water 2025, 17, 3432. https://doi.org/10.3390/w17233432